دکترین استیفای حق، گذشته، حال و آینده
در آغاز می توان دکترین را این گونه تعریف کرد: هنگامی که مالک فکری یکی از مصادیق مالکیت فکری خویش را برای نخستین بار به فروش می رساند، حقوق او نسبت به آن نمونه به فروش رفته، استفا شده تلقی خواهد شد. همچنین است در جایی که مالک فکری به اولین فروش رضایت دهد و خود شخصا به آن مبادرت نکند.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی توسط وکلای پایه یک دادگستری در سراسر ایران
1. رضایت
استیفای حق نسبت به کالاهایی که در بازار از طریق مالک فکری با با رضایت او عرضه می گردد، اعمال می شود. در این تعریف «رضایت» عامل کلیدی است، به گونه ای که اگر این عامل تحت الشعاع قرار گیرد، اعمال استیفای حقه در هاله ای از ابهام پنهان می شود.
«رضایت» واژه ای است که معنای آن، در ظاهر ساده است، اما با کمی تأمل خواهیم یافت که این واژه، سهل و ممتنع است. رضایت همان موافقت و اختیار و امیل قلب است به طرف یک عمل حقوقی که مابقا انجام شده با الان انجام می شود ایا بعدا واقع خواهد شد. این رضایت هم به زمان گذشته و هم به حال و هم به آیندهتعلق می گیرد؛ مثلا تصور کنید اولین فروش توسط یک شعبه فرعی مالک فکری با مجوز گیرنده، انتقال گیرنده، توزیع کننده انحصاری با نماینده مالک فکری صورت گیرد. گاهی اوقات نیز ممکن است یک انتقال قطعی انجام شود و در ازای پرداخت مبلغ موردنظر طرفین، حق مالکیت فکری منتقل شود، به گونه ای که دیگر هیچ گونه ارتباطی بین انتقال دهنده و انتقال گیرنده وجود نداشته باشد؛ زیرا حق مالکیت به طور کامل به منتقل اليه واگذار شده است.
از طرف دیگر امکان دارد که بین دو طرف قرارداد اجازه بهره برداری وجود داشته باشد؛ مثلا انتقال دهنده حق الامتیازی مبتنی بر یک تعداد کالای فروخته شده دریافت کند و قدرت خود را بر کنترل کیفی محصول تولید شده از طریق انتقال گیرنده حفظ کند و به این ترتیب قرارداد آنها پیرامون تعداد خاصی کالا صورت گیرد و انتقال دهنده پس از یک دوره خاص، حق اعطا شده به منتقل اليه را باز پس گیرد. در همه این موارد این پرسش مطرح خواهد شد که آیا پس از انعقاد قرارداد اولیه میان مجوز دهنده و مجوز گیرنده، مجوز دهنده (مالک فکری) قادر است در مسير آتی فروش و ... کالا مانع ایجاد کند؟ نکته کلیدی را باید در مفهوم رضایت جستجو کرد. از این رو در این بخش به بررسی حالات مختلف خواهیم پرداخت:
الف) اولین فروش از طریق اعضای یک گروه اقتصادی انجام شود. وقتی که
گروه اقتصادی متشکل از اعضای مختلف به وجود آید به گونه ای که یک خانواده و گروه مالی با اهداف مشترک متولد شود، تعهدات هر یک از اعضا، برای سایرین نیز مسئولیت اور است. در این حال اگر یکی از اعضای گروه به انجام دادن بیعی رضایت دهد، دکترین درباره وی اعمال می شود، اما مسئله در اینجاست که آیا سایر اعضا می توانند در جهت اعمال حق خود، از سایه رضایت عضو دیگر خارج شوند؟
در پاسخ باید گفت دکترین نسبت به کالاهایی که توسط یک شعبه فرعی یا یکی از عضوها در بازار عرضه می شود، اعمال می شود، یعنی اگر شرکت مادر،کالای X را در بازار عرضه کند، عضو دیگر گروه نیز، حقش در باب کترل مسیر تجاری کالا پایان می یابد و بالعکس. به هر حال در چنین وضعیتی با یک خانواده اقتصادی روبه رو هستیم که اگر عرضه کالا از طریق یک عضو صورت گیرد، سایرین هم به این عرضه رضایت دارند.
مثال این وضعیت در پرونده دویچ گرامافون عليه مترو بود، در این پرونده یک زیرشعبه از یک گروه اقتصادی محصولات را در فرانسه عرضه کرد. پس از این فروش، یکی از اعضای دیگر گروه اقتصادی به نام دویچ گرامافون که زیرشعبه مذکور هم، عضو آن بود، با فروش مجدد آن محصولات در آلمان مخالفت کرد. دادگاه حکم داد که چون رضایت در اولین فروش وجود داشته، اصل استیفای حق اعمال می شود.
ب) اولین فروش از طریق نماینده با توزیع کننده انجام گیرد. هنگامی که اولین فروش از طریق نماینده با توزیع کننده (انحصاری یا غیرانحصاری) تحقق می یابد به گونه ای که این افراد از طرف مالک فکری چنین اقدامی را انجام داده اند، استیفای حق مالک فکری اعمال می شود؛ زیرا در چنین حالتی پیوستگی حقوقی و اقتصادی این افراد آن قدر قوی است که رضایت مالک فکری برای اولین فروش قابل تحقق باشد و این، چه در مورد نماینده مالک که به نمایندگی از سوی او عمل می کند و چه در باب نوزیع کننده ای که از طرف تولید کننده به توزیع می پردازد، به منصه ظهور می رسد.
در حقیقت این مجموعه گرد هم آمده اند تا به بهره برداری از حقوق مالکیت نگری دست بزنند. به گونه ای که می توان مسئولیت ناشی از اعمال یکی را به دیگری منش دانست، یعنی مسئولیت ناشی از عمل نماینده با توزیع کننده قابل انتساب به مالك است.
ج) اولین فروش از طریق مجوز گیرندگان صورت گیرد. هنگامی که یک مالک حقوق فکری، اجازه ای را به دیگری برای بهره برداری از حقش در یک قلمرو خاص می دهد، حق مالک فکری در باب کالاهای دارای حق مالکیت فکری کهبرای اولین بار توسط مجوز گیرنده، به بازار عرضه می شود، پایان می یابد و مالک فکری دیگر نمی تواند اعتراضی را مطرح سازد و یا سؤالاتی از این دست را مطرح نماید که چرا چنین محصولاتی مجددا به فروش می روند. بی تردید هنگامی که مالک فکری قرارداد اجازه بهره برداری را با طرف خود منعقد می کند، بایستی غایت نهایی مجوز گیرنده (مانند فروش بعدی) لحاظ شود، از این رو می توان گفت که حتی اراده ضمنی طرفین بر این مسئله قرار گرفته است.
د) اولین فروش تحت مجوزهای اجباری صورت گیرد. مجوزهای اجباری زمانی صادر می شوند که مالک فکری به عرضه محصولات خویش تمایلی ندارد ویا عرضه آن کافی نیست و این در حالی است که به لحاظ مسائل امنیتی، بهداشتی و... ضرورت استعمال و بهره گیری از آن کالاها به شدت احساس می گردد و در نتیجه از سوی مقامات رسمی کشورها، مجوز اجباری صادر می شود.
در این حال مجوز گیرنده اولین عرضه را انجام خواهد داد و پس از آن است که این چالش مطرح می شود که آیا در اینجا نیز استیفای حق صورت می گیرد یا خیر؟ زیرا به دلیل مداخله قوه قهریه، عنصر مهم و اساسی اعمال دکترین رضایت، مفقود است.
بیشتر بخوانید و بدانید
مفهوم اختراع و انواع آن| دفتر حقوقی موکل
اشکال مختلف علایم تجاری |دفتر حقوقی موکل
بررسی حقوقی ضابطه اصالت آثار ادبی و هنری|دفتر حقوقی موکل
رویکرد دادگاه ها در حمایت از علائم تجاری یا عنصر خارجی |دفتر حقوقی موکل
