دخالت دولت در تنظیم روابط میان کارگران و کارفرمایان جنبه حمایتی حقوق کار را تقویت می کند. قانون کار در ایران نیز از این رویه پیروی نموده است به طوری که موارد حمایتی بسیاری را در آن می توان مشاهده کرد. از جمله این موارد در نظر گرفتن انواع مرخصی برای کارگران است. در ادامه بیشتر با انواع مرخصی های مندرج در قانون کار آشنا می شویم.
یکی از روابط انسانی موجود در جامعه روابط ناشی از کار یا به عبارت دیگر رابطه کارگر و کارفرما است. تا مدتها این روابط مبتنی بر قرارداد و توافق میان کارگران و کارفرمایان انجام می گرفت. بعد از تحولات بنیادینی که در اثر انقلاب صنعتی در جوامع اروپایی بروز پیدا کرد، مشکلات اجتماعی ناگواری در حوزه روابط کارگری و کارفرمایی در این کشورها رخ داد. مشکلاتی از قبیل کار اجباری کودکان, استثمار کارگران، مزد پایین، بیماری های روحی و جسمی کارگران و … جوامع اروپایی را رفته رفته به این نتیجه رساند که دخالت دولت برای تنظیم روابط کار ضروری است. از این رو با دخالت دولت در تنظیم روابط میان کارگران و کارفرمایان جنبه حمایتی حقوق کار تقویت شد و مقررات گسترده ای برای آن وضع گردید.
قانون کار در ایران نیز از این رویه پیروی نموده است به طوری که موارد حمایتی بسیاری را در آن می توان مشاهده کرد. از جمله این موارد در نظر گرفتن انواع مرخصی برای کارگران است. در ادامه بیشتر با انواع مرخصی های مندرج در قانون کار آشنا می شویم.
الف : مرخصی بدون حقوق :
ماده ۱۶ ق.ک. : مرخصی کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی های بدون حقوق یا مزد استفاده می کنند ، در طول مرخصی و به مدت ۲ سال به حال تعلیق در میآید .
ماده ۷۲ ق.ک. نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کارپس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد .
ب : مرخصی استحقاقی :
بدلیل طولانی بودن موضوع و ضیق وقت ، در این مورد لازم است به مواد ۱۰_ ۴۳ _۶۴ _۶۵ _۶۷ _۶۸ _۶۹ تبصره ماده ۶۹_ ۷۶ _۱۹۰ قانون کار مراجعه فرمائید .
پ : مرخصی_تحصیلی :
ماده ۱۶ ق.ک. : قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی های بدون حقوق یا مزد استفاده می کنند، در طول مرخصی و به مدت دو سال به حال تعلیق در می آید .
تبصره : مرخصی: تحصیلی برای ۲ سال دیگر قابل تمدید است .
ث : مرخصی بارداری:
ماده ۷۶ ق.ک. : مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعا ۹۰ روز است ، حتی الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد .
ماده ۷۷ ق.ک. : در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی ، نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود ، کارفرما تا پایان دوره بارداری وی ، بدون کسر حق السعی کار مناسب تر و سبک تری به او ارجاع می نماید.
توضیح ضروری : در مورد مرخصی زایمان به توضیحات « بند ج توجه فرمائید .
ج : مرخصی زایمان :
ماده ۷۶ ق.ک. : مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعا ۹۰ روز است . حتی الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد . برای زایمان توامان ۱۴ روز به مدت مرخصی اضافه میشود .
تبصره ۱ ماده ۷۶ : پس از پایان مرخصی زایمان ، کارگر زن به کار سابق خود باز میگردد و اینمدت با تایید سازمان تامین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب میگردد.
تبصره ۲ ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۱۳۹۲ : به دولت اجازه داده میشود مرخصی زایمان مادران را به ۹ ماه افزایش دهد.
بند ۱ مصوبه ۱۳۹۲/۴/۱۶ هیات وزیران : مدت مرخصی زایمان « یک و دو قلو زنان شاغل در بخشهای دولتی و غیردولتی ، نه ماه تمام با پرداخت حقوق و فوق العاده های مربوط تعیین میشود .
چ : مرخصی سالیانه :
مواد ۶۴ و ۶۵ ق.ک. : در مورد میزان مرخصی کارگران شاغل در کارهای عادی و یا سخت و زیان آور.
ح : مرخصی کمتر از یک روز :
ماده ۷۰ ق.ک. : مرخصی کمتر از یک روز کار ، جزء مرخصی استحقاقی منظور میشود .
خ : مرخصی ادای فریضه حج واجب :
ماده ۶۷ ق.ک. : هر کارگر حق دارد بمنظور ادای فریضه واجب حج در تمام مدت کار خویش ، فقط برای یک نوبت یک ماه ، بعنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید .
د : مرخصی صیادان کارکنان حمل و نقل خدمه مستخدمین منازل و… :
ماده ۱۹۰ ق.ک. : مدت کار ، تعطیلات و مرخصیها ، مزد یا حقوق صیادان ، کارکنان حمل و نقل ( هوایی، زمینی ، دریائی )، خدمه و مستخدمین منازل ، معلولین و نیز کارگرانی که طرز کارشان بنحوی است که تمام یا قسمتی از مزد و درآمد آنها بوسیله مشتریان یا مراجعین تامین میشود و همچنین کارگرانی که کار آنها نوعا در ساعات متناوب انجام میگیرد ، در آئین نامه هائیکه توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید ، تعیین میگردد . در موارد سکوت مواد این قانون حاکم است .
ذ : مرخصی در کارهای زنجیره ای و موارد مشابه :
تبصره ماده ۶۹ ق.ک. : در مورد کارهای پیوسته ( زنجیره ای )و تمامی کارهایی که همواره حضور حداقل معینی از کارگران در روزهای کار را اقتضا می نماید ، کارفرما مکلف است جدول زمانی استفاده از مرخصی کارگران را ظرف ۳ ماه آخر هرسال برای سال بعد تنظیم و پس از تائید شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی یا نماینده کارگران اعلام نماید .
تاریخ استفاده از مرخصی :
صدر ماده ۶۹ ق.ک. : تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود.
بروز اختلاف در استفاده از مرخصی:
ذیل ماده ۶۹ ق.ک. : در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما ، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل (در حال حاضر اداره تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ) لازم الاجرا است.
مرخصی ذخیره :
ماده ۶۶ قانون کار : کارگر نمی تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید.
