تبدیل تعهد عبارت از جایگزین ساختن تعهدی به جای تعهد دیگر است؛ به این ترتیب كه تعهد سابق از بین رفته و تعهد جدیدی به جای آن به وجود می آید. تبدیل تعهد یكی از طرق سقوط تعهدات است.
به دلیل اینکه تبدیل تعهد متضمن پیدایش تعهدی جدید است، لذا با اراده یك طرف محقق نمی شود بلكه نیازمند اراده دو طرف است بنابراین تبدیل تعهد، در بین اعمال حقوقی از ماهیت قراردادی برخوردار است.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی، وکالت کلیه امور حقوقی توسط وکیل پایه یک دادگستری تهران
از طرف دیگر چون تعهد جدید به جای تعهد سابق قرار می گیرد، باید پذیرفت كه نوعی قرارداد معوض است كه دو مورد آن تعهد سابق و لاحق است و بین آن دو ملازمه وجود دارد.
لذا پس از تشكیل تعهد جدید، اگر روشن شود كه تعهد قبلی باطل بوده و تعهد جدید نیز بر اساس تعهد سابق واقع شده كه باطل بوده است، تعهد جدید نیز باطل خواهد بود.
موارد تبدیل تعهد
قانونگذار در ماده ۲۹۲ قانون مدنی می گوید: «تبدیل تعهد در موارد ذیل حاصل می شود:
۱- وقتی که متعهد و متعهدله به تبدیل تعهد اصلی، به تعهد جدیدی که قائم مقام آن می شود، به سببی از اسباب، تراضی کنند؛ در این صورت متعهد نسبت به تعهد اصلی بری می شود.
۲- وقتی که شخص ثالثی با رضایت متعهدله قبول کند که دین متعهد را ادا کند.
۳- وقتی که متعهدله مافی الذمه متعهد را به شخصی دیگر منتقل کند.
بر اساس این ماده، تبدیل تعهد به صور ذیل محقق می شود:
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دین
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دین، خود به دو نحو حاصل می شود:
نخست به وسیله تبدیل موضوع و مورد تعهد: مثلاً به جای یکصد کیلو برنج، تعهد بر یکصد كیلو جو می كند.
دوم به وسیله تبدیل سبب تعهد: به عنوان مثال، تعهد به دادن یکصد میلیون تومان بابت ثمن معامله، تبدیل به تعهد به دادن یکصد میلیون تومان بابت عقد قرض شود.
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون
در صورت تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون، تعهد متعهد اصلی از بین رفته و ذمه او در برابر متعهدله آزاد می شود و به جای آن تعهد مشابه دیگری بر عهده متعهد جدید استقرار پیدا می كند.
در این نوع تبدیل تعهد، علاوه بر رضایت متعهد جدید، رضایت متعهدله نیز لازم و ضروری است.
تبدیل تعهد مدیون به دو نحو قابل تصور است:
روش نخست اینکه این كار با موافقت مدیون انجام گیرد؛ در این صورت تعهد جدید جایگزین تعهد سابق می شود. مثلاً خریدار مالی به جای اینكه ثمن معامله را به فروشنده بپردازد، با درخواست فروشنده، در برابر طلبكارش نسبت به پرداخت دینش تعهد کند.
روش دوم نیز این است که این كار بدون رضایت مدیون و بدون اذن او انجام گیرد که ذمه مدیون اصلی بری و ذمه مدیون فرعی مشغول می شود.
بنابراین می توان نتیجه گرفت كه در تبدیل تعهد مدیون، رضایت مدیون نقشی ندارد زیرا تصرفی در اموال او نمی شود تا نیاز به رضایت او باشد.
البته اگر متعهد جدید، در آینده قصد رجوع به مدیون اصلی را دارد، باید از او اجازه بگیرد؛ در غیر این صورت، حق مراجعه نخواهد داشت و عمل او تبرعی خواهد بود.
تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل داین و متعهدله
در این صورت، داین و مدیون توافق می كنند كه تعهد مدیون در مقابل داین تبدیل به تعهد مدیون در برابر شخص ثالث شود که در این مورد نیز رضایت مدیون شرط است.
از آنجایی كه در تبدیل تعهد، تعهد اول به طور کلی از بین می رود و تعهد جدید جانشین تعهد سابق می شود و هر تعهدی نیز دارای آثار و احكام مخصوص به خود است، قهراً این تبدیل، به آثار تعهد سابق نیز سرایت خواهد كرد و برای خود آثاری به دنبال خواهد داشت.
سقوط تعهد اول
یکی از آثار تبدیل تعهد، این است که تعهد اولی با تمام آثار و احكام خاص خود ساقط و ذمه متعهد نسبت به آن بری خواهد شد.
زوال تضمینات تعهد سابق
با سقوط تعهد اول تضمینات آن نیز ساقط می شود؛ زیرا این تضمینات وجود مستقل حقوقی ندارند.
پیدایش تعهد جدید
همزمان با سقوط تعهد قبلی، تعهد جدید به وجود می آید كه دارای شرایط و احكام خاص خود است.
از آنجایی كه تبدیل تعهد ماهیت قراردادی دارد و خود تعهد جدید و مستقلی است، قهراً طرفین تعهد باید شرایط اساسی صحت معاملات و تعهدات از قبیل اهلیت، قصد انشا، رضایت و مشروعیت جهت تبدیل را داشته باشند؛ در غیر این صورت، تبدیل تعهدی صورت نخواهد گرفت.
