زندگی، سلامت و اموال انسان همواره در معرض حوادث و بلایای طبیعی قرار دارد. در دوره های ابتدایی تر زندگی انسان که اساس روابط بر کانون خانواده و قبیله بنا نهاده شده بود، در هنگام وقوع حوادث و ورود خسارات مالی یا جانی، افراد یک قبیله با همکاری و همیاری از طرق مختلف به فرد آسیب دیده امدادرسانی می کردند. زندگی شهرنشینی، کاهش روابط خانوادگی و قبیله ای و افزایش تعداد و تنوع حوادث باعث شده است که دیگر راه حل های گذشته، کارایی لازم را برای سامان بخشیدن به این امور نداشته باشند. به همین علت نهاد جدیدی برای مقابله با خطرات و خسارات شکل گرفت که بیمه نام دارد. در این نوشتار به بررسی قرارداد بیمه و ویژگی های آن خواهیم پرداخت.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی توسط وکلای پایه یک دادگستری در سراسر ایران
بیمه قراردادی است که در آن یکی از طرفین تعهد می کند مبلغی را به عنوان حق بیمه پرداخت کند و طرف مقابل او متعهد می شود که در ازای آن، در صورت وقوع حادثه، خسارت وارد بر او را جبران کند. بدین ترتیب با شکل گیری این نهاد نه تنها حوادثی که اتفاق افتاده اند جبران می شوند بلکه برای جبران خساراتی که احتمال دارد در آینده به وقوع بپیوندند، نیز چاره اندیشی می شود. در واقع بیمه گذار با پرداخت حق بیمه، امور خود را از قبل محاسبه کرده و مقدمات لازم را برای مقابله با حوادث ناگوار و احتمالی آینده فراهم می کند. قرارداد بیمه دارای ارکانی است که این ارکان عبارت از بیمه گر؛ بیمه گذار، حق بیمه و موضوع بیمه است. به گزارش مهداد، بیمه گر به طرفی گفته می شود که در ازای دریافت مبلغی از طرف مقابل، متعهد به جبران خسارت می شود. بیمه گذار نیز طرفی است که مبلغ معینی را به عنوان حق بیمه می پردازد. وجهی که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد، حق بیمه نام دارد همچنین موضوع بیمه، آن چیزی است که بیمه می شود؛ همچون جان و مال.
ویژگی های قرارداد بیمه
همانطور که ذکر شد بیمه قراردادی است که میان شرکت بیمه و شخص بیمه گذار بسته می شود. این قرارداد دارای ویژگی هایی است که در قانون بیمه مورد اشاره قرار گرفته است.
قرارداد بیمه باید به صورت کتبی بسته شود
مطابق قانون بیمه، قرارداد بیمه باید به صورت کتبی بسته شود و به عبارت بهتر باید طرفین سندی را به منظور انعقاد قرارداد تنظیم کنند. در صورتی که قرارداد به صورت کتبی بسته نشود، باطل است؛ به این معنا که گویا هیچ قراردادی بین طرفین بسته نشده است.
طرفین نمی تواند هر زمان که خواستند قرارداد را فسخ کنند
هیچ یک از طرفین نمی تواند هر زمان که تمایل داشت قرارداد بیمه را برهم بزند (فسخ کند). علاوه بر این فوت یا حجر یکی از طرفین نمی تواند موجب برهم خوردن قرارداد بیمه شود؛ به این معنا که اگر هر یک از طرفین فوت کند یا محجور شود، حقوق و تعهدات او که با بیمه مرتبط است، به ورثه اش انتقال می یابد. مقصود از محجور شدن، مجنون یا سفیه شدن فرد است.
این ویژگی در قراردادهای مربوط به بیمه عمر رعایت نمی شود. یعنی اگر در این گونه قراردادها بیمه گذار از پرداخت حق بیمه خودداری کند، بیمه گر نمی تواند او را به پرداخت حق بیمه ملزم کند.
قرارداد بیمه رایگان نیست
در قرارداد بیمه هر یک از بیمه گر و بیمه گذار تعهداتی در مقابل طرف دیگر برعهده دارد؛ یکی از طرفین یعنی بیمه گذار موظف است حق بیمه پرداخت کرده و ریسک یا خطر موضوع بیمه را به صورت صحیح اعلام کند. از طرف مقابل بیمه گر هم مکلف است ریسک یا خطر تعیین شده در عقد را تحت پوشش قرار دهد. غیرمجانی (معوض بودن) قرارداد بیمه موجب می شود درصورتی که بیمه گذار به تعهدات خود عمل نکند، بیمه گر نیز از تعهدات رهایی یابد بنابراین در این قرارداد هر یک از طرفین به دنبال کسب منفعت خود هستند و برای رسیدن به این منافع باید تعهداتی را انجام دهند.
آثار قرارداد بیمه، تدریجی است
قرارداد بیمه می تواند برای مدت طولانی یا برای مدتی کوتاه بسته شود. در هر دو مورد بیمه گذار می تواند حق بیمه را در حین بستن قرارداد یا در طول زمان پرداخت کند اما نمی توان گفت که با پرداخت حق بیمه، تعهدات او در مقابل بیمه گر به اتمام می رسد. در واقع آثار قرارداد بیمه در طول زمان ظاهر شده و برای مدتی پس از انعقاد است. بر این اساس تعهدات بیمه گذار فقط محدود به پرداخت بیمه نبوده و بیمه گر نیز موظف است در طول مدت قرارداد، هر زمان که خطر یا یکی از خطرات موضوع بیمه پیش آید، آن را جبران کند.
بیمه، قراردادی اتفاقی است
در قرارداد بیمه موضوع قرارداد یکی از ارکان اصلی است. با توجه به اتفاقی بودن این قرارداد، تنها خطر اتفاقی می تواند موضوع قرارداد بیمه قرار گیرد بنابراین اگر ریسک و خطر، قبل از بستن قرارداد بیمه واقع شده باشد، عقد بیمه باطل است؛ گویا هیچ قراردادی بسته نشده است. علاوه بر این، ریسک ها یا خطرهایی که با توجه به اوضاع و احوال وقوع شان بسیار محتمل است، قابل بیمه شدن نیست.
اهمیت حُسن نیت در قرارداد بیمه
غالباً به این صورت است که وجود یا عدم وجود حُسن نیت در قراردادها اهمیتی ندارد اما در قرارداد بیمه حُسن نیت یکی از ارکان اصلی قراردادها به شمار می رود. در این قرارداد بیمه گر به آنچه که بیمه گذار می گوید اطمینان می کند بنابراین حُسن نیت بیمه گذار در دادن اطلاعات اهمیت زیادی برای بیمه گر دارد.در صورتی که بیمه گذار به صورت غیرواقعی وقوع حادثه را اعلام کند، بیمه گر خسارت مذکور را تحت پوشش قرار نمی دهد همچنین اگر بیمه گر در اعلام خطر یا ریسک سوءنیت داشته باشد، قرارداد بیمه باطل خواهد بود.
بیمه، قراردادی تحمیلی است
معمولا هنگامی که سخن از بسته شدن یک قرارداد به میان می آید، طرفین قرارداد پس از انجام مذاکرات و توافق بر سر شرایط قراردادی، آن را امضا می کنند اما قرارداد بیمه، تحمیلی است. تحمیلی یا الحاقی بودن قرارداد بیمه به این معنا است که شرایط این قرارداد از قبل توسط بیمه گر تنظیم می شود و بیمه گذار بدون اینکه دخالتی در تعیین شرایط یا تغییر آنها داشته باشد، آن را صرفا امضا می کند.
به عبارت دیگر، در این قرارداد، شرایط بیمه گر بر بیمه گذار تحمیل می شود و امکان مذاکره در خصوص آنها وجود ندارد. بر این اساس ضروری است که بیمه گذاران شرایط قراردادی را با دقت زیادی مطالعه کنند. شاید این نکته به ذهن برسد که تحمیلی بودن قرارداد بیمه می تواند موجب سوءاستفاده بیمه گر شود اما در ایران نهادی تحت عنوان بیمه مرکزی پیش بینی شده است که با نظارت بر فعالیت های بیمه، از حقوق بیمه گذاران حمایت می کند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای دفتر حقوقی موکل ارتباط برقرار نمایید.
