در اصل ۱۷۳ قانون اساسی آمده است: «به منظور رسیدگی به شكایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آیین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رییس قوه قضاییه تأسیس می شود. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می كند.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی، وکالت کلیه امور حقوقی توسط وکیل پایه یک دادگستری تهران
در قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، قانونگذار مقرر داشته است رسیدگی به شكایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین، ادارات و آیین نامه های دولتی، در صورتی که تصمیمات، اقدامات یا مقررات با قانون یا شرع مخالفت داشته باشند یا خارج از حدود اختیارات مقام تصویب كننده باشند، در قلمرو صلاحیت دیوان عدالت اداری خواهند بود؛ به عبارت دیگر، در صورتی كه تصمیمات یا اقدامات یا مقررات مذكور به علت برخلاف قانون بودن آن یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز یا سوءاستفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی كه موجب تضییع حقوق اشخاص می شود، قابل اعتراض باشند، موضوع صلاحیت دیوان خواهند بود.
تنها اشخاص حقیقی یا حقوقی حقوق خصوصی می توانند در شعب دیوان، در جایگاه خواهان قرار گیرند و شكایات و اعتراضات واحدهای دولتی در هیچ مورد قابل طرح و رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری نخواهد بود.
در رابطه با اعتراض به مقررات و نظامات دولتی و شهرداری ها در هیأت عمومی دیوان، طبق ذیل اصل ۱۷۰ قانون اساسی، «هركس ، اعم از اشخاص حقیقی یا حقوق خصوصی و حقوق عمومی می تواند ابطال مقررات «مخالف با قوانین و مقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه را درخواست کند.
شعب دیوان عدالت اداری، صالح به رسیدگی دعاوی علیه سازمان های غیردولتی مردم نهاد (NGO)ها كه در زمره نهادهای حقوق خصوصی هستند و ارتباط ارگانیكی با دولت ندارند، نیستند.
رسیدگی به شكایات از تصمیمات قطعی مراجع اداری
منحصراً از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها و رسیدگی به شكایات قضات و مشمولین قانون مدیریت خدمات كشوری و سایر مستخدمان واحدها و مؤسسات مذكور و مستخدمان مؤسساتی كه شمول این قانون نسبت به آنها محتاج ذكر نام است، اعم از لشكری و كشوری از حیث تضییع حقوق استخدامی، در قلمرو صلاحیت شعب دیوان عدالت اداری است.
لازم به ذكر است «تصمیمات و آرای دادگاه ها و سایر مراجع قضایی دادگستری و نظامی و دادگاه های انتظامی قضات دادگستری و نیروهای مسلح قابل شكایت در دیوان عدالت اداری نیست.
رسیدگی به شكایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین نامه ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری ها و موسسات عمومی غیر دولتی «صدور رأی وحدت رویه در مورد آرای متناقض صادره از شعب دیوان و صدور رأی ایجاد رویه در صورتی كه نسبت به موضوع واحد، آرای مشابه متعدد صادر شده باشد، در هیأت عمومی دیوان صورت می گیرد.
رسیدگی به تصمیمات قضایی دستگاه قضا و مصوبات و صرفا آیین نامه ها، بخشنامه ها و تصمیمات رییس قوه قضاییه، شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان، شورای عالی امنیت ملی از شمول این ماده خارج است.
در مواردی كه مقررات و نظامات مورد اعتراض قرار می گیرند، چنانچه هیأت عمومی اعتراض را وارد بداند، می تواند تمام یا قسمتی از مصوبه را ابطال کند.
اثر ابطال مصوبات از زمان صدور رأی هیأت عمومی است مگر در مورد مصوبات خلاف شرع یا در مواردی كه به منظور جلوگیری از تضییع حقوق اشخاص، هیأت مذكور، اثر آن را به زمان تصویب مصوبه مترتب کند.
دفاتر استانی دیوان عدالت اداری
قانونگذار به منظور تسهیل در دسترسی مردم به خدمات دیوان، در ماده شش قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، مصوب کرد دفاتر اداری در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هر یک از مراکز استانها تأسیس شود.
این دفاتر وظایفی شامل راهنمایی و ارشاد مراجعان، پذیرش و ثبت دادخواست ها و درخواست های شاکیان، ابلاغ نسخه دوم شکایات یا آرای صادرشده از سوی دیوان در حوزه آن دفتر که از طریق نمابر یا پست الکترونیکی یا به هر طریق دیگری از دیوان دریافت کرده اند و انجام دستورات واحد اجرای احکام دیوان در حوزه مربوط به آن دفتر، را به عهده دارند.
شرح وظایف دفاتر نمایندگی دیوان عدالت
راهنمایی و ارشاد مراجعان در جهت تکمیل فرم دادخواست، رفع نقص، پرداخت هزینه دادرسی (ابطال تمبر) و انجام سایر اقدامات قانونی ذی ربط؛ دریافت دادخواست تنظیمی در برگه های مخصوص و پذیرش درخواست های شاکیان؛ ثبت اطلاعات دادخواست در سامانه نرم افزاری cms بر اساس دستورالعمل های ابلاغی از دیوان؛ دریافت لایحه دفاعیه و سایر مدارک و مستندات از طرفین شکایت جهت تکمیل پرونده به موجب درخواست مرجع رسیدگی کننده در دیوان؛ تصدیق تصویر یا رونوشت مدارک ارایه شده توسط شاکی و ارسال دادخواست، درخواست و تمامی مدارک و مستندات دریافتی در اسرع وقت به دیوان از جمله وظایف دفتر نمایندگی دیوان عدالت اداری مستقر در استان ها است.
از دیگر وظایف دفتر نمایندگی دیوان عدالت اداری مستقر در استان ها می توان به پاسخگویی به مراجعان جهت پیگیری روند رسیدگی به پرونده؛ ابلاغ اوراق قضایی صادره از دیوان (واصل شده از طریق پست، نمابر، پست الکترونیکی یا به هر طریق دیگر)؛ انجام دستورات مقام قضایی در جهت اجرای احکام دیوان و پیگیری های لازم؛ تهیه گزارش از علل عدم اجرای حکم و ارسال به دیوان (در صورت اجرا نشدن حکم در موعد مقرر) و انجام سایر امور محوله از سوی دیوان عدالت اداری اشاره کرد.
