از گذشته در اجتماعات بشری، خانه و محل اقامت اشخاص محترم و مصون از تعرض بوده است. در ایران نیز حق آزادی مسكن و منع هتک منازل مبنی بر قواعد شرعی و عرف مسلم ممالک و نیز قانون اساسی و قوانین عادی است.
مصونیت منزل مكمّل امنیت تمامیت جسمانی شخص است؛ به طوری كه امنیت شخصی که شامل جان و مال فرد می شود، وقتی تأمین است كه خانه شخصی نیز مصون از تعدی و تجاوز باشد و هیچ كس نباید بتواند بدون اجازه صاحب خانه وارد منزل او شود یا خانه وی را بدون اجازه مقامات قضایی و بدون رعایت تشریفات قانونی مورد بازرسی قرار دهد.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی، وکالت کلیه امور حقوقی توسط وکیل پایه یک دادگستری تهران
مصونیت مسكن از تعرض، به صراحت در اصول ۲۲ و ۳۳ قانون اساسی كشورمان مورد توجه قرار گرفته و قرآن كریم نیز به ضرورت رعایت حریم خانه های غیر، به طور كامل تصریح و حتی به شیوه ورود نیز اشاره کرده است. خداوند در آیه ۲۷ سوره نور می فرماید «ای كسانی كه ایمان آورده اید در خانه هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید... و همچنین آیات ۲۸ و ۲۹ همین سوره به این موضوع اشاره دارند.
قانون مجازات اسلامی نیز با الهام از منابع فوق و سوابق قانونی، هتك حرمت مسكن یا ملك غیر را در مصادیق مختلف طی مواد ۵۸۰ و ۶۹۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ مورد توجه قرار داده است.
جرم ورود غیر مجاز به منزل غیر
این جرم از لحاظ شخصیت مرتكب، ممكن است از طرف اشخاص عادی یا مستخدمان دولتی ارتكاب یابد لذا در دو قسمت باید آن را مورد بررسی قرار داد.
هتك حرمت منازل به وسیله كارمندان دولت
مأمور مستخدم دولت كه مرتكب جرم ورود به منزل غیر شود، طبق ماده ۵۸۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ مجرم بوده و مقصود از مامور اعم از كارمندان قضایی و غیرقضایی، رسمی یا قراردادی، روزمزد، دایم و موقت است. ضمناً ورود مأمور دولت به منزل غیر باید به عنوان انجام وظیفه یا به مناسبت آن باشد.
وجود منزل متعلق به غیر
لفظ منزل در موضوع این جرم شامل هر محل مسكونی اشغال شده به وسیله یك شخص است. عنوان حقوقی ساكن در محل مسكونی كه از نظر حرمت منزل مورد حمایت قانونی قرار گرفته، ممكن است مواردی از قبیل مالک منزل، مستأجر و مرتهن باشد.
محل مسكونی نیز ممكن است خانه، آپارتمان، كلبه چوبی، چادر افراد چادرنشین یا كاروان در شرایطی باشد كه مكان مزبور در عمل به محل سكونت اختصاص داده شده باشد. اطاق در هتل با در بیمارستان محل سكونت كسی است كه آن را اجاره كرده یا در آن مستقر شده است البته اماكن عمومی مشمول عنوان منزل نمی شود. (طبق ماده یک آیین نامه اماكن عمومی مصوب ۱۳۲۸)
فعل مرتكب
فعل مرتکب نیز ورود به منزل غیر بوده كه بدون اجازه و رضایت صاحب منزل است و به همین دلیل، این ورود، غیرقانونی تلقی می شود و مرتكب آن مستوجب مجازات خواهد بود. مقصود از اذن، اجازه قبل از ورود؛ و مقصود از اجازه، جلب نظر مساعد صاحب منزل حین ورود یا بعد از آن است. رضایت اعم از اذن و اجازه بوده و ورود اعم از این است كه از طرق متعارف مثل درب، یا غیرمتعارف مثلا از روی دیوار بالكن یا پنجره باشد. ورود غیر در مواقعی كه قانون مقرر كرده یا بدون رعایت ترتیبات و تشریفات قانونی باشد، مخالف قانون است اما مواردی وجود دارد كه خود قانون، ورود مأمور دولتی را حتی بدون اجازه و رضایت صاحب خانه مجاز دانسته است. این موارد عبارت از ورود جهت تفتیش منزل در موارد جرم مشهود، ورود جهت تفتیش منازل به وسیله مأموران وصول عایدات دولت و ورود به منزل غیر در موارد قهریه و فورس ماژور مثل طوفان، سیل، زلزله و آتش سوزی است.
ترتیبات قانونی برای ورود به منزل غیر
برای ورود به منزل غیر، ترتیبات و تشریفات قانونی لازم است. به عنوان مثال، در این صورت اجازه مخصوص دادستان لازم است مگر در مواردی که جرم مشهود باشد همچنین ورود در منزل اشخاص باید در روز به عمل می آید. لازم است ورود بدون اجازه و رضایت صاحب منزل نبوده و نیز همراه با سوءنیت نباشد. سوءنیت در اینجا به معنای عمد مأمور در ارتكاب و اطلاع او از غی قانونی بودن عمل است. هتك حرمت منازل توسط مأموران دولتی از جرایم عمدی بوده و عبارت از این است كه مرتكب از روی علم و آگاهی و با اقدام مخالف قانون خود، مبادرت به ورود به منزل غیر کند بنابراین عمد عامل و آگاهی به اینكه عمل او مخالف قانون است، برای تحقق سوءنیت عام کافی است و انگیزه خوب یا بد مرتكب تأثیری در انجام عمل نخواهد داشت.
لذ آگاهی از مسكونی بودن محل، تعلق منزل به غیر و قصد ورود به منزل غیر در تحقق عنصر معنوی این جرم كفایت می كند.
مجازات
مجازات چنین مأموری حبس از یك ماه الی یك سال است اما اگر مأمور ثابت کند كه به امر یكی از رؤسای خود كه صلاحیت صدور حكم را داشته و مكره به اطاعت امر او بوده، اقدام كرده است، مجازات حبس مقرر در حق آمر اجرا خواهد شد و مأمور مسئولیتی ندارد و اگر ورود به منزل غیر بدون اجازه و رضای او در شب واقع شود، از كیفیات مشدده خواهد بود و مرتكب به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد.
هتك حرمت و ورود به منزل غیر توسط اشخاص عادی
منزل یا مسكن، محل وقوع این جرم است. منزل در لغت به معنای سرا و خانه است و مسكن به معنای محل سكونت، منزل و مقام آمده است.
رفتار مرتكب نیز عبارت از ورود به منزل دیگری است كه همراه با عنف و تهدید باشد بنابراین ورود، تنها با فعل قابل تحقق است و عنف اعم از مادی و معنوی است. جرم موضوع ماده ۶۹۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ بر اساس عمدی بودن جرایم و نیز به استناد استفاده قانونگذار از واژه های عنف و تهدید، عمدی است.
مرتكب این جرم به حبس از شش ماه الی سه سال محكوم می شود اما در صورتی كه مرتكبان بیش از یك نفر بوده و لااقل یكی از آنها حامل سلاح باشد مجازات آنها حبس از یك تا شش سال خواهد بود.
