تمکین عام به طور کلی به معنای تکلیفی است که بر عهده زن قرار می گیرد و پشتوانه شرعی و قانونی دارد. به عنوان مثال زن شرعاً نمی تواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود و ادامه تحصیل و كار كردن زن در خارج از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد؛ البته در حال حاضر بسیاری از زنان این حقوق را با قید در عقدنامه دریافت می كنند. تمکین خاص نیز مربوط به وظایف زناشویی است.
این موضوع در حالی است که اگر غیر از این موارد، زوجه در منزل اموری را انجام دهد، می تواند مطالبه پاداش کند؛ به شرطی که قصد انجام آن را به طور رایگان نداشته باشد.
مبنای حقوقی
هرگاه شخصی مال خود را به دیگری تسلیم کند یا دیگری را از منافع كار خویش بهره مند سازد، فرض بر عدم تبرع است و نباید عمل فرد را به قصد تملیك و بخشش دانست. این معنای اصل «عدم تبرع بوده كه محكمترین مبنا بر تأسیس نحله و اجرت المثل است.
حقوقدانان همگی بر این قول هستند كه عقد هبه نیاز به قصد بخشیدن و احسان دارد. تملیك، عملی ارادی است و وصف آن نیز تابع نیت و انگیزه تملیک كننده است كه سرانجام به تراضی منتهی می شود.
ماده ۳۳۶ قانون مدنی در توصیف فرض عدم تبرع چنین مقرر داشته است که «هرگاه كسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند كه عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد، عامل، مستحق عمل خود خواهد بود مگر اینكه معلوم شود قصد تبرع داشته است.
بند الف تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۲۸ آبان سال ۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر می دارد: چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده وی نبوده، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می کند. بنابراین زوجه می تواند با استناد به مواد فوق در صورت حصول شرایط ذیل اجرت المثل ایام زوجیت را از زوج مطالبه کند.
مبنای شرعی
در خصوص مبنای شرعی «نحله آیات شریفه ای وجود دارد كه در آنها خداوند متعال، مرد را به رها کردن زن با احسان، تشویق کرده است؛ از جمله این آیات عبارتند از «الطّلاق مرتان فإمساك بمعروف أو تسریح بإحسان ؛ (سوره بقره آیه ۲۲۹) طلاقی كه شوهر در آن رجوع تواند كرد دو بار است، پس آنگاه كه زن را طلاق داد یا به خوشی و سازگاری به او رجوع كند یا او را به نیكی رها سازد. در سوره بقره آیه ۲۳۱ نیز بر همین معنا تأكید شده و چنین آمده است: «هرگاه زنان را طلاق دادید تا نزدیكی پایان عده، او را به سازگاری در خانه نگاه دارید یا به نیكی رها سازید.
فقدان قصد تبرع، یکی از شرایط دریافت اجرت المثل
زوجه ممکن است در زندگی مشترک در مقابل انجام کارها قصد مطالبه هیچ وجهی را نداشته باشد. در این صورت گفته می شود که زوجه «قصد تبرع دارد. در چنین شرایطی زوجه می تواند تقاضای اجرت المثل ایام زوجیت بدهد.
البته در این شرایط نوبت به مطالبه نحله می رسد. در مورد بار اثباتی این موضوع هم باید گفت کسی که مدعی است زوجه کارها را به صورت رایگان انجام داده، باید این ادعا را ثابت کند که قاعدتا این شخص زوج است.
طلاق از سوی زوجه نباشد
برای تقاضای اجرت المثل ایام زوجیت، شوهر باید تقاضای طلاق کند. حتی در یک فرض، در صورتی که طلاق از سوی زوج باشد، باز هم زن نمی تواند درخواست اجرت المثل ایام زوجیت کند و آن وقتی است که درخواست طلاق از سوی شوهر ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق یا رفتار زوجه باشد. در این صورت نیز اجرت المثل تعلق نمی گیرد.
چگونگی تعیین اجرت المثل
در اجرت المثل وضع مالی مرد، ملاک تعیین مبلغ اجرت المثل نیست بلکه با ارجاع امر به کارشناسی، حق الزحمه زن در امور خانه داری مشخص می شود.
نحوه اقامه دعوی
زوجه می تواند دادخواست اجرت المثل را مستقل از دادخواست صدور گواهی عدم امکان سازش ارایه دهد و نیازی نیست که پس از طلاق به این امر اقدام کند. در این زمینه استفساریه ای از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ دوم شهریور سال ۱۳۷۳ صادر شده است مبنی بر اینکه؛
«منظور از کلمه «پس از طلاق در ابتدای تبصره شش قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، پس از احراز عدم امکان سازش توسط دادگاه است؛ بنابراین طبق موارد مذکور در بند سه عمل خواهد شد...
فلذا اگر زوجه قبل از اجرای صیغه طلاق چنین اقدامی کند، اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفتر موکول به پرداخت حقوق زن خواهد بود که این قانون تفسیری (ماده واحده فوق) در جهت حمایت از حقوق زن صادر شده است.
بیشتر درباره اجرت المثل ایام زوجیت بدانید
تنصیف اموال زوجین در چه زمانی و با چه شرایطی انجام می شود؟ |دفتر حقوقی موکل
مقررات تنصیف اموال بعد از طلاق|دفتر حقوقی موکل
نحوه محاسبه و مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت|دفتر حقوقی موکل
چه زنانی اجرت المثل میگیرند |دفتر حقوقی موکل
هرآنچه زنان از شرايط دريافت اجرت المثل بايد بدانند |دفتر حقوقی موکل
